Dlaczego na naszej twarzy maluje się wyraz wstrętu, gdy widzimy człowieka. który wkłada rękę do beczki z cuchnącą cieczą? Przecież to nie nasza ręka! Dlaczego reagujemy na widok osoby, która drzwiami przycięła sobie palce, tak, jakby nas to spotkało? Dlaczego dziewczyna widząc, że jej chłopak odbiega od niej podczas spaceru na łące, uśmiecha się ufnie, bo już wie, że za chwilę wróci do niej z kwiatkiem? Dlaczego nie boi sie, że ją zostawi i odejdzie? Dlaczego widząc minę kierowcy, w chwilę po stłuczce, umiemy sobie wyobrazić, jak się zachowa, gdy wysiądzie z samochodu i podejdzie do osoby, która wjechała w jego auto? Dlaczego dziecko widząc płączącą mamę też zaczyna płakać? We wszystkich tych sytuacjach uruchamiają się neurony lustrzane, które nie tylko pozwalają wczuć się w sytuację innych ludzi, ale dzięki którym wiadomo również, które z zapisanych w naszej pamięci programów działania są w danej sytuacji najbardziej prawdopodobne. O tym, że neurony lustrzane umożliwiają nam odczuwanie empatii, mówi się bardzo dużo, mniej znanym zjawiskiem są zapisane w nich możliwe programy działań, dzięki którym intuicyjnie wiemy, czego możemy się w określonej sytuacji spodziewać. Zjawisko to ma zarówno pozytywne, jak również negatywne skutki.
Dzięki temu, że umiemy sobie wyobrazić możliwe scenariusze i reakcje innych osób, świat jest przewidywalny, a my czujemy się bezpiecznie. Bez możliwości wczuwania się w sytuację innych osób i przewidywania ich zachowań, trudno byłoby nam funkcjonować w większych zbiorowościach. Odpowiednie decyzje będące reakcją na to, co dzieje się wokół nas, najczęściej podejmujemy spontanicznie. Układy lustrzane funkcjonują bowiem w sposób utajony, bezpośredni, spontaniczny, przedrefleksyjny i niewymagający przemyśleń, a efektem ich pracy jest tzw. odzwierciedlanie. Aby móc odzwierciedlać odpowiednie zachowania, czy odczucia, neurony najpierw same muszą je poznać. Jak już zostało powiedziane, mechanizm ten umożliwia nam funkcjonowanie w społecznościach i zapewnia poczucie bezpieczeństwa. Gdy znajdziemy się w zupełnie nowym, nieznanym środowisku, w którym nie potrafimy przewidzieć, co może się stać, czujemy się niepewnie, a intuicja podpowiada nam, że za każdym rogiem może czaić się niebezpieczeństwo. Opisywane tu zjawisko często pojawia się w filmach science fiction, gdy bohaterowie opuszczają statek kosmiczny i wchodzą w świat, który z powodu swojej nieprzewidywalności odbierany jest jako pełen zagrożeń. Zdaniem niemieckiego neurobiologa Joachima Bauera układy lustrzane to prawdziwy magazyn wewnętrznych, możliwych programów działania, z których można korzystać, gdy są potrzebne. Dlatego dzieciom powinno się dostarczać możliwie wielu różnorodnych, pozytywnych wzorców zachowania i działania.
Neurony lustrzane odgrywają trudną do przecenienia rolę w socjalizacji dzieci. Mózgi niemowląt muszą się możliwie szybko dostosować do środowiska, w które się „wrodziły”, ponieważ wszelkie wspólnoty funkcjonują dzięki tzw. wspólnemu obszarowi znaczeniowemu (Joachim Bauer). Dziecko musi się nauczyć interpretowania tego, co dzieje się wokół niego, by możliwie szybko móc przewidywaćmożliwe zdarzenia. Aby móc dobrze funkcjonować, jego interpretacje muszą być tożsame z interpretacjami najbliższych mu osób. Owo dostrajanie się do otoczenia ma charakter intuicyjny i możliwe jest właśnie dzięki neuronom lustrzanym. Dorośli powinni zdawać sobie sprawę z tego, że każde ich zachowanie ma wpływ na to, co zapisane zostanie w sieci neuronalnej mózgów ich dzieci. Dotyczy to zarówno pozytywnych, jak również negatywnych zjawisk. Dziecko widząc, że w przypadku konfliktu, jeden z uczestników sporu zaczyna krzyczeć lub bić drugą osobę, podświadomie zapisuje taki sposób postępowania w swoich układach lustrzanych. Zachowany wzorzec zapewne ujawni się w przyszłości, gdy dziecko samo znajdzie się w podobnej sytuacji. Oznacza to, że mózg dziecka uczy się cały czas, obserwując zachowanie osób, z którymi ma kontakt. Proces ten skutkuje dopasowaniem jego mózgu do otoczenia, w którym przyszło mu żyć.
Modele możliwych zachowań powstają w mózgu również wtedy, gdy dzieci oglądają przemoc w telewizji lub gdy grają w gry komputerowe. Pamiętajmy, że mózg nieustannie się uczy, przetwarza dane i wyciąga z nich ogólne wnioski. W naturalny sposób analizuje również sytuacje, z którymi jest konfrontowany. Jeśli dziecko widzi, że konflikty załatwia się siłą, a winny nie zostaje ukarany, to taki model zachowania zapisany zostaje w strukturach mózgowych jako efektywny i przydatny. „Nowe badania publikowane w najbardziej renomowanych światowych czasopisamch bardzo wyraźnie pokazują, że ilość obrazów codziennie konsumowanych za pośrednictwem ekranu, wiąże się bezpośrednio i proporcjonalnie z zachowaniami agresywnymi”, twierdzi Joachim Bauer. Warto o tym pamiętać, zanim kupimy maluchom komputer lub posadzimy je przed telewizorem, by razem z nami obejrzały wiadomości. Ale programy dla adresowane do dzieci, wcale nie są dla ich mózgów lepsze. Napiszę o tym innym razem.
Właśnie zaczęłam pisać rozdział o neuronach lustrzanych, najbardziej niesmowitych strukturach naszego mózgu. Jutro lub pojutrze dopiszę do tego tekstu ciąg dalszy. A potem pewnie będą kolejne. O panu Słowiku nie zapomniałam! Połączę pomysły Niny z neuronami lustrzanymi. W każdym razie mam takie plany, zobaczymy, czy sie uda 🙂
Informacja dla osób zainteresowanych moją książką „Neurodydaktyka. Nauczanie i uczenie się przyjazne mózgowi”
Ponieważ na rynku jest jeszcze inne wydanie „Neurodydaktyki” informuję, że prawa do mojej książki ma jedynie Wydawnictwo Naukowe UMK i tylko pod zawartymi w tej książce tezami mogę się podpisać. Za błędy zawarte w innym wydaniu, nie ponoszę odpowiedzialności. Swoim nazwiskiem firmuję jedynie „Neurodydaktykę” z pokazaną tu okładką. Jeśli ktoś chce przeczytać MOJĄ książkę, to proszę korzystać z wydania z granatowym profilem twarzy. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych stanowi, iż to autor odpowiada za treść i formę swojego dzieła. Ja miałam wpływ jedynie na formę i treść książki wydanej przez Wydawnictwo Naukowe UMK.
Kiążkę można kupić przez internet np. tu:
http://www.kopernikanska.pl/prod_193628_Neurodydaktyka_Nauczanie_i_uczenie_sie_przyjazne_mozgowi.html
tel.: 792 688 020
e-mail: kontakt(at)budzacasieszkola.pl
Odwiedź nas również na Facebooku
facebook.com/budzacasieszkola/
Trzymamy kciuki za urzeczywistnienie planów!:)
Niesamowita wiedza. Na radzenie sobie z agresją w gimnazjum – „o niebo” za późno. I – jakże ważna edukacja rodziców.
Pamiętam, gdy moje dziecko było małe i szłyśmy ulicą, a tu pijak leży i bełkocze. Widzę go i mam problem, ominąć tak by dziecko nie widziało, czy jednak nie separować przed życiem i tłumaczyć….
Nie wiem, czy neurony lustrzane mają coś do powiedzenia w tej sprawie?
Danusia
@ Danusia
Ponieważ każda przeżyta sytuacja (im silniej coś nas porusza, tym lepiej zostaje zapamiętane) tworzy w mózgu program możliwych działań, więc dotyczy to również tej, którą Danusiu opisujesz. Twoje dziecko nauczyło się od Ciebie, jak reagować na takich ludzi, jak się w takiej sytuacji zachować. Ja też nie wiem, jakie zachowanie jest właściwe, sama miewałam podobne dylematy, ale nasze dzieci obserwowały, jak my się zachowujemy i ich neurony to zapisywały jako potencjalną możliwość.
Można się też zastanowić, co włączały do repertuaru możliwych zachowań dzieci takich panów, które były świadkami libacji, awantur, bójek i wyzwisk. Jednym z najbardziej poruszających doświadczeń w moim życiu było stwierdzenie, że są dzieci, które nie potrafią normalnie rozmawiać. Chcą być miłe, ale przeklinają i mówią tak, jakby były złe na rozmówcę. Gdy pytałam, czemu się tak pogardliwie wyrażają, nie wiedziały o co mi chodzi. One sądziły, że to co mówią, jest miłą rozmową. Ja byłam zdziwiona tym, że to, co słyszałam, można uznać za miłą rozmowę, a one otwierały oczy ze zdziwienia, gdy ja mówiłam, jak ja to odbieram. Widocznie każdy z nas miał inny wzorzec „miłej rozmowy”.
Jak mogą funkcjonować dzieci, które w domu słyszą tylko wyzwiska i przekleństwa? Skąd mają wiedziec, że normalna rozmowa wygląda zupełnie inaczej? Trochę odeszłam od tego, co napisałaś, ale fakt, iż w pierwszych latach życia tak wiele się decyduje, jest dla mnie przerażający. Czasem nawet mam wątpliwości, czy powinno się o tym pisać, bo to może miec różne skutki. Cóż może z takim dzieckiem zrobić nauczyciel w gimnazjum?
Danusiu, czy zauważyłaś, że w nowej, nietypowej sytuacji, dziecko najpierw kieruje wzrok w stronę dorosłego, żeby zobaczyć, jak on ją ocenia?
Tak, naśladowanie to bardzo ważna forma nauczania.
W pedagogice waldorwskiej nauczycielka przychodzi do klasy i zaczyna robić na drutach. Nie namawia nie naucza, same dzieci do niej przychodzą i chcą spróbować. Naśladują jej ruchy i się uczą.
Też można zaobserwować dzieci, które bawiąc się np w szkołę naśladują nauczyciela. Czasami jest to przerażające przedstawienie.
Ale jak odpowiedzialność dorosłego!
D
@ Danusia
Właśnie, i jako rodzice i jako nauczyciele zawsze musimy zdawać sobie sprawę z tej odpowiedzialności! Dla mózgu nie liczy się to, co mówimy, ale to, co robimy i jakich wzorców dostarczamy. A dostarczamy ich cały czas.
Z drugiej strony uderza mnie, jak mało wzorców postępowania dostarczamy uczniom w szkołach! Żeby neurony lustrzane mogły ujawnić swój potencjał, trzeba wyjść z uczniami w świat!
Dotyczy to również kształcenia nauczycieli. Na zajęciach metodyki można wygłaszać różne mądrości, ale mózgi studentów wyłapują przede wszystkim dostępne wzorce nauczania i z nich wybierają.
Nie mogę doczekać się tego rozdziału! 🙂
Polecam dla zainteresowanych książki:
Sue Gerhardt: Znaczenie Miłości. Jak uczucia wpływają na rozwój mózgu.
Sarah-Jayne Blakemore, Uta Frith: The learning brain: lessons for education
pozdrowienia z Gdańska 🙂
Ewa
Fantastyczne ,ze ktoś podziela fascynacje neuronami lustrzanymi i ich rolą w edukacji. jestem zaangażowana w projekty międzynarodowe badające neuronów lustrzanych w dramie, teatrze i zachowaniach kreatywnych.pozdrawiam ala
Pani Alu,
jakie to programy? Proszę coś o tym napisać!!!