To komentarz Anny Szulc (nauczycielki matematyki w I LO w Zduńskiej Woli) do mojego tekstu, o tym, jak odejść od pruskiego modelu edukacji, w którym oceny odgrywają kluczową rolę.

„Poczułam się wywołana do odpowiedzi (wypowiedzi), więc postaram się, choć w ogromnym skrócie, opisać dlaczego i w jaki sposób przełożyłam odpowiedzialność za uczenie się, a co za tym idzie, za ocenę własnych postępów, na moich Uczniów. Wcześniej, realizując zadania nauczyciela, wychowawcy, ale też rodzica, postępowałam tak, jak ja ze mną postępowano, jak mnie uczono i jak mnie nauczono. Chcąc na przykład wyegzekwować porządek, mówiłam do dziecka/ucznia tak, jak na ogół się mówi, np. „proszę posprzątać”, a bywało, że dodawałam „natychmiast”. Wszystko było ok. , tak mi się przynajmniej wydawało, jeśli adresat mojego rozkazu „zadanie” wykonał. Dziś wiem, że i tak nie budowało to naszych dobrych relacji, przecież nikt nie lubi wykonywać rozkazów, a szczególnie jeśli ktoś zrobił to wbrew własnej woli, wyłącznie np. ze strachu przed konsekwencjami. Zmiany, (przede wszystkim we mnie ) dokonały się wtedy, gdy poznałam i zaczęłam stosować język Porozumienia Bez Przemocy Marshalla Rosenberga. Wtedy zrozumiałam, że takie postępowanie nie tylko nie buduje dobrych relacji, ale też na mnie przenosi odpowiedzialność w przypadku odmowy wykonania tego, o co proszę, a właściwie żądam. Dlatego zdanie, które przytoczyłam jako przykład, dziś w pełnym brzmieniu języka PBP wypowiedziałabym np. tak: „Od trzech dni w pokoju widzę porozrzucane rzeczy, książki. Jest mi przykro, bo porządek dla mnie jest bardzo ważny. Czy możesz rzeczy położyć na swoim miejscu?”. Różnice tego zdania, w porównaniu z poprzednim, to:
1) Mówię konkretnie o fakcie, który ma miejsce, jeśli nie byłabym pewna, zapytałabym, „czy dobrze widzę”, „czy dobrze wiem”,… .
2) Mówię o swoich uczuciach związanych z tym, co się wydarzyło, nie mówię o tym, że ktoś mi zrobił przykrość.
3) Mówię o swoich potrzebach, ale też jestem otwarta poprzez zakończenie zdania, na potrzeby rozmówcy. Może on mieć w tym momencie swoje potrzeby, chociażby np. odpoczynku po trudnym dniu w szkole.
4) Zwracam się z prośbą o wykonanie z możliwością odmowy wykonania mojej prośby i odmowy nie odnoszę do siebie.
W mowie potocznej raczej nie używam pełnej formy zdań, ale w kwestii, o której piszę użyję, i to w formie bardzo rozbudowanej. Tak najkrócej zwracam się do moich Uczniów, oczywiście nie deklamuję monologu, robię to stopniowo, zawsze, kiedy jest taka potrzeba, okoliczność.
„Jestem Twoją nauczycielką matematyki. Swoją pracę staram się wykonywa jak najlepiej. Zależy mi na tym, by matematyka była dla Ciebie przedmiotem, którego uczenie się jest przyjemne, choć pewnie nie dla każdego łatwe. Chciałbym, byś Ty decydował (a), w jakim stopniu chcesz wykorzystać tę wiedzę, a jeśli będziesz miał(a) wątpliwości, służę pomocą w podjęciu tej decyzji. Jestem otwarta na współpracę, chcę Ci pomóc w rozwiązywaniu Twoich problemów z matematyką, chcę Ci towarzyszyć „w drodze”, choć nie wyręczać. Zależy mi również, byśmy umieli ze sobą współpracować, byśmy traktowali się wzajemnie z szacunkiem i zaufaniem. Chcę wiedzieć na każdym etapie Twojej nauki o Twoich trudnościach, o Twoich sukcesach, o Twoich wątpliwościach. Chcę, by praca Twoja była Twoim staraniem się o to, czego masz się nauczyć, dlatego bez względu na to, czy pracujesz w klasie, czy w domu, czy piszesz pracę pisemną, chciałabym wiedzieć i chciałabym byś Ty wiedział(a), na jakim etapie wiedzy jesteś Ty sam(a). Aby ułatwić Ci naukę będę na bieżąco Informować cię o tym, jakie są Twoje postępy. Prace będą zawierać zapisy (zielone) zadań, przykładów wykonanych poprawnie. Tobie pozostawiać będę decyzje, w jakim zakresie i które zadania będziesz opracowywać pod względem powodów nie wykonania ich poprawnie. Możesz sam(a) zdecydować, czy ocenę, którą Ci proponuję, mam wpisać do dziennika, czy widzisz możliwość douczenia się i chcesz pracę pisać jeszcze raz. W trakcie nauki będzie też wiele okazji zdobycia oceny za bieżące postępy Twojej nauki, ale to też Ty będziesz decydować, czy to ten czas, kiedy chcesz być oceniany(a). Czy to, co Ci proponuję jest dla Ciebie jasne, zrozumiałe i chcesz tak ze mną współpracować? Jeśli na jakimś etapie będziesz miał(a) wątpliwości, zapraszam Cię do rozmowy, będziemy wspólnie wypracowywać to, co będzie mogło pomóc nam w dalszej, mam nadzieję, dobrej współpracy ”.
To, co opisałam mam nadzieję, że odpowiada na pytania zawarte w tekście p. Marzeny. Dla wielu, pewnie nie tylko nauczycieli, może wydawać się niemożliwe. Rodzi się na pewno wiele pytań, wątpliwości, poczucie, że może to być trudne i może zakłócić proces uczenia, który mamy wypracowany i z lepszym, czy gorszym skutkiem, skuteczny, przynajmniej ta nam się wydaje. Ja też miałam bardzo dużo pytań i wątpliwości. Zmiany wprowadzałam ponad pięć lat, ale zdarzenia, które miały w tym czasie miejsce, potwierdzały sukcesywnie zasadność takich zmian. Nie jest możliwe, bym mogła to opisać w tym miejscu, jest bardzo dużo tych działań, zdarzeń. Czytelnik może mieć niedosyt, brak pewności i przekonania, ale zapewniam, że zdarzenia te potwierdzają, że to działa. A też chcę powiedzieć, że warto próbować wprowadzać zmiany, wypracowywać i ulepszać warsztat pracy, wykorzystywać różne formy doskonalenia i rozwoju, uczyć się zarówno powodów, jak i sposobów wprowadzanych zmian. Warto wymieniać się doświadczeniami, warto być otwartym na pytania i wątpliwości. Daje to możliwość nie tylko nauki przyjaznej uczniom, ale też jest powodem satysfakcji w pracy nauczyciela.
Na zakończenie podam kilka przykładów moich zasad dotyczących oceniania, które ułatwiają, moim zdaniem, proces uczenie się uczniom w ich tempie, bez poczucia strachu, a raczej z uczuciem empatii, zaufania, szacunku z możliwością budowania dobrych relacji.
1) Pierwsze prace klasowe są w skali 2-6, są zapowiedziane z uwzględnieniem potrzeb uczniów
2) Poprawkowe prace klasowe są kolejno w skali 2-5; 2-4; 2-3; 2
3) Terminy następnych „podejść” są ustalane przez uczniów. Poprawę mogą pisać na lekcji, ale też poza lekcją matematyki, o ile nie jest to kosztem innej lekcji (okienka, nieobecność jakiegoś nauczyciela, czas po lekcji)
4) Do następnych terminów (choć zdarzają się wyjątki, są to szczególne przypadki najczęściej losowe) przystępują razem ci uczniowie, którzy chcą przystąpić do poprawy.
5) Nie stawiam ocen niedostatecznych (chyba, że tak życzy sobie uczeń).
Jedynkę zamieniam na ocenę „jeszcze nie” i wpisuję tymczasowo ołówkiem (czekam na zmiany zapisów w szkole). Piórem wpisuję wtedy, gdy ocena jest oceną zadowalającą ucznia.
6) Każdą ocenę, którą proponuję uczniowi mogę zamienić na „jeszcze nie”, jeśli uczeń chce przystąpić jeszcze raz do pisania pracy.
7) Bywa, że mówię uczniom o tym, że na następnej lekcji będzie możliwość podejścia do krótkiej kartkówki z bieżących zagadnień, podaje przykładowe zadania i uczeń decyduje, czy chce podejść do pisania pracy, ale też może podejść i nie zdecydować się na oddanie do oceny, nie wypisania oceny, którą mu proponuję.
8) Bywa, że uczniowie piszą prace, następnie się wymieniają, tak, by sprawdzać pracę innej osoby. Wtedy sprawdzający proponują ocenę, na jaką uważają, że praca jest napisana i następnie konsultują to z autorem. Robią to w dowolnej grupie osób, lub samodzielnie. Po czym podchodzą do mnie i razem decydujemy o tym, czy pracę poprawiono poprawnie, czy ocena, jest zgodna z kryteriami, które bywa, że uczniowie sami ustalają i autor wtedy decyduje, czy ocenę wpisać do dziennika.
9) Prace pisemne wszyscy uczniowie najczęściej piszą w jednej grupie (tzn. nie ma podziału na grupy, które mają różne zadania). Wiedzą, że nieuczciwe zachowanie mogłoby zaważyć na naszym obopólnym zaufaniu i taka sytuacja nigdy się nie zdarzyła. Gdy uczniom nic nie grozi, oszukiwanie nie ma sensu. To przekonuje mnie, jak wiele zależy od nas nauczycieli. Jeśli stworzymy ucznom bezpieczne środowisko, w którym każdy może się uczyć na miarę swoich możliwości, a trudności traktowane są jako normalny element procesu uczenia się, oszukiwanie nie ma sensu.”
Anna Szulc